Ali Pasha

Ali Pashe Tepelena Shkeputur nga "Historia e Shqipnis" e Z. Tajar Zavalani
Faqe 161
karaktereve të Skënderbeut dhe të Ali Pashës. Aty duket sesa poshtë kishin ra konceptet* morale nga shekulli i XV në shekullin e XIX, mbas katër shekujve sundimi otoman. Në çdo veprim të këtyne dy burrave që iu prinë Shqiptarve në dy faza decizive të historis së tyne, gjejmë nji kontrast të plotë në mes të idealizmit vetmohues dhe egoizmit primitiv dhe gadi shtazarak, në mes të dashunis për komb e për atdhe dhe lakmis së pangopun për pare e pasuni materjale, në mes të mishnimit të mirësis bujare dhe furis gjakpirëse të nji bishe në trajtë njeriu, në mes të nji jete kushtue idealit liridashës dhe adhurimit për pushtetin, për të kënaqë epshet primitive tue përdorë fuqin për të shtypë dhe për të mundue të tjerët. Skënderbeu u tregue aq shpirtmadh sa me falë të nipin që e kishte tradhtue në kulmin e luftës kundër nji anmiku të fuqishëm që nuk dinte se ç'asht mëshira. Ali pasha masakroi burra të çarmatosun që e kishin luftue trimnisht dhe që i kishin ra në dorë tue i besue fjalës së tij solemne. Për të prue në vend ambicjen e tij me pushtue toka dhe me grumbullue pasuni, Ali Pasha bani nji politikë pa shkrupulla dhe plot dredhina, tue manevrue në mes të Turqve, Francezve dhe Anglezve. Skënderbeu i qëndroi besnik aleatit të tij mbretit të Napolit edhe kur punët nuk i shkonin mirë Eerdinandit të Aragonës. Kur Princi i Tarantos, Giovanni Orsini, i shkrojti për me i mbushë mendjen të mos i shkonte në ndihmë mbretit Ferdinand të Napolit, tue i tregue fitimet që do të kishte po të bashkohej me partin e Angjevinve, Skënderbeu i dha nji përgjigje krenare ku i thoshte se nuku i mirë asht ai që të vjen në ndihmë në nji ditë të keqe. Skënderbeu ishte nji hero kombëtar i frymëzuem nga parimet morale të Krishtenimit; Ali Pasha kishte mendësin e		nji satrapi oriental që nxitej me veprue vetëm nga lakmija për të mirat materjale të kësaj bote. Prandaj, Gjergj Kastrioti vdiq i vorfën, kurse Ali Telelena la nji pasuni kolosale, të cilën e kishte grumbullue, së paku pjesërisht, me anë të grabitjes. Sikur Veziri i Janinës të kishte luftue për bashkimin dhe librimin e Shqiptarve, ashtu si Mehmet Aliu bani në Egjypt, Shqipnija do të kishte qenë e para në Ballkan me fitue pamvarsin nga sundimi otoman. Për të qenë fare të paanëshëm duhet të shtojmë se njeriu tregon virtyte morale ma të nalta, kur asht tue luftue kundër sulmeve të nji anmiku të huej sesa kur orvatet me formue nji shtet të centralizuem mbi gërmadhat e nji shoqnije feodale. Të gjith sundimtarët e plotfuqishëm të historis që janë mundue të krijojnë nji pushtet të fortë tue shkatërrue kapedanatat krahinore kanë qenë të detyruem me u tregue të pamëshirshëm kundër atyne që nuk iu shtroheshin. Ndoshta Ali Pasha e teproi, mbasi kishte të bante me rrethana edhe ma të vështira dhe me nji popull ma të dhanun mbas liris personale dhe vetqeverimit lokal. Pa synue të bahej prijësi i nji lëvizjes për çlirimin kombëtar, Ali Tepelena bani edhe disa gjana të dobishme. Hobhouse-i, që cituem ma nalt, e përmbledh kështu rolin historik të Vezirit të Janinës: "Ai ndërtoi ura për të kalue lumenjtë, dhe bani rrugë përmes moçaleve ose në luginat e malësive; qytetet u zbukuruen me ndërtesa të reja mbas udhëzimeve të tij. Tue vue në zbatim nji tok rregullore të urta, Ali Pasha luejti rolin e nji Princi të madh dhe dashamirës, megjithqë i vetmi kasavet* i tij ishte me u ba sa ma i fuqishëm".1 1. Hobhouse. - Travels m Albania, etc. Vel. I, f. 106.