NAIM BE FRASHERI 
   - Kujtime -

Akoma s'ish zbardhëlluarë kur u hap dera; sa pa marrë përgjigje, pritnja 
tëmë thoshin të ren' e ligë: Naim beu është fare keq! - këto të pesë fjalë 
më dredhin mishtë. Naim beu është keq! - kishin katrë vjet e gjysmë q'e 
qanim këtë njeri të math; e dinim që sëmundja s'i kish shpëtim! Po kujt i 
vente goja? E dinim. po s'donim ta besonim...

E shtuna në familjen tonë është dit' e nëmurë, dit' e zezë. Ashtu shoi të 
shtunënë më dy orë të mëngjesit, 7 vjesht' e dytë 1900, njëjetë që kish 
nisurë më 1 të natës duke gdhir' e hënë, më 13 të majit 1846. në Frashër.

Ja ku është ky njeri i dashur! Ja ku rri shtrirë! Më vjen ta pyes si je... 
Shiko, po më përgjigjet... po më thotë, pas zakonit që kish. me zë t'unjët 
et'ëmbëlë "prapëashtujam"... "Ah, ç'themunë! Aobuzëmënukë lëvizin, 
ata sy më s'shohin! S'i kemi për të dëgjuarë më zënë! Kur të kemi ndonjë 
hall, më s'kemi kë të pyesim, s'ka kush të najapë këshilla! S'ka kush të na 
japë kurajo dhe shpresë!

Këtu fillozofia dhe mëndja s'hyjnë në punë; nj'e tillë mynxyrë s'ka 
ngushullim; këtu njeriu leh ç'ka mësuarë, le stërvitjenë, le mendjenë dhe 
bëhetë foshnjë; zemra zbulohetë nga pëlhurët' e njerëzisë dhe bëhetë siç 
është te foshnja, ashtu si e bëri Perëndia! Buzëtjanë pa zë, po zëmra qan! 
Njerëzi e shtëpisë janë të gurrosur, vetëm lotët u rrjedhin, krahërorët po 
psherëtijnë! Sa zi, sa mi këtë familje!

Me Naim Benë nukë humbasim nje gjëri të dashur, një të madhin e 
fëmijës, por një mësonjës, një mpronjës, një këshillonjës, një atë! Edhejo 
ne vetëm, por gjithë Shqipërija.

Tërë dita, tërë nata shkon në helm e në mejtime; s'duamë të flemë, 
duamë t'i rrimë pranë se... kjo është nat' e fundit! Paskëtaj syt' e trupit 
më s'kanë ëpër të parë atë Naim! Vetëm mendja e ka për të kujtuar dhe 
për të qarë.

Një nga miqtë nxjerr nga xhepi "Lulet e verësë" dhe na thotë: Pas këtaj 
për ne këto fletëjanë Naim; ay shkoj, vate te e vërteta, po kët mbenë! Këndon

"Të vdekurite". Në këto vjersha zemra dhe helmi na gjen nj'ushqim:
Po vallë ku vanë? Për jet' u mërguan? Apo u ndryshuan?

E djela gdhihet, kjo ëshë dit' e fundit; sot do vihetë në gji të dheut, të 
këtij dheu tek i cili venë gjithë njerëzit, të mir' a të liq. Sot po fshihetë për 
jetë nga bota fytyr' e këtij njeriu të dashur e të rrallë! Sot do lihetë të 
kalbetë më pak kohë ky njeri që natyra ia ka të rrallë shokët dhe s'i pjellë 
veçse më ca qint vjet njëherë!

Shikoni këta njerëz, sa helm ka mbi fytyrë të tyre! Shihni sa janë të 
shumë: ka nga çdo fe, nga çdo vërsë, e nga çdo radhë. Këta e njihnin në 
gjallëri: vinin e kërkonin këshilla, vinin e pyesnin për çdo punë. "I varfërë 
vinja te Naim beu, i pasur shkonja; i urët vinja, i nginjët shkonja, pa 
shpresë vinia, plot shpresë shkonja; nie shpirt të sëmurë vinja, kur shkonja 
ndjenja vetëhenë të gjall' e me shpirt; fjalët që na thoshte na shëronin 
zemrën!" - thotë një ng'ata. Këta njerës që kanë sytë me lotë, këta janë 
ng'ata që kanë parë të mira: kush kërkonte ndihmë, kush kish punë, kush 
kish djal' a çupë për në shkollë: kushdo që kërkonte ndihmë, s'kish ndihmës 
më të math e më të mirë se ky shqiptar i math që po varrohetë sot!

Këta të tjerë mi fytyrët e të cilëve është shkruarë helmi dhe zia, këta të 
gjorë s'kanë pasurë fatin ta shohin në gjallëri Naimnë: Po i kanë kënduarë 
librat shqip, i kanë mbajtur në zemrë vjershatë; ato vjersha u kanë dhënë 
dashuri për mëmëdhe e për njerëzi, ato libra u kanë rrëfyerë ç'është mirësija, 
dashurija, puna dhe jeta. Këta të gjorë janë të helmuarë që s'e panë dot sa 
ish gjallë, po kjo nuk' i ndalon të kenë nderim dhe dashuri të madhe për 
Shqptar' e math që po shpihetë në varr.

Këta të tjerë s'janë shqipëtarë, po nga komb tjatrë: turq, grekë, etj;
kan' ardhurë me nder të math se kanë pasur fatnë të kuvendojnë me Naimnë 
dhejanë çuditur me diturinë, me mendjen, me sjelljen e bukurë të tij!

Ja se ku po ecin me krye t'unjët gjithë këta njerëz; nga nderi arkën e 
mbahnë mi kokë më të lartë; ecin me ngadale, se trëmbenë të vënë në dhet 
këtë njeri të dashurë: duanë ta majnë! Dhe sikur të munt t'i epësh shpirt 
përsëri, cilido do kursente të tinë?

Ora 7. Arritmë në varr. Këtu na pret një helm i ri: Jemi përpara varrit 
t'Abdyl beut; kështu, pra, këta të dy vëllezërë që kanë rojtur bashkë, kanë 
punuarë bashkë, kanë pasurë një qëllim e një mendim, ë janë përpjekurë 
tërë jetën e tyre për Shqipërinë, janë dhe pas vdekjes ngjitur në varr!

Shikoni, o njerës, ja se ku vihetë në varr Naimi! Naimi - babaj i 
shqipëtarëve, Naimi - babaj ynë, Naimi - mësonjësi ynë! Dy kut dhë 
arrijnë për këtë njeri të math e të dashurë! Ja, na humbi trupi, dheu po
e mbulon, më s'e kemi për ta parë, më s'e kemi për ta dëgjuarë'.

0 njerës, gjithë kështu do vdesim'. Do vijë dita që të mbulohemi inë një 
gropë, që të na kalbenë e të na bëhenë hi dhe eshtërat! Ahere s'na ka për të 
mbeturë gjë nga këto poshtësitë e dheut! Alierë nga lakmin-ii. nga ligësitë. nga 
poshtësitë, nga djallëziët, nga marrëzitë s'do të na mbesë fare gjësend; vetëm 
një kujtim do të mbesë te njerëzit: si lum ata që do të kujlohenë për të mirë, 
si mjerë ata që do të zihen ngoje për të 1 igë! Si mjer' ata që kanë qenë të 
liq, si lum ata që kanë qenë të mirë! Perëndija do të na njohë gjithë 
punëtë.

0 njerës. mirrni pjesë nga ky vend që po mbulohet para syvet: Naimi 
shkoj për jetë! Shkoj për ne, po vate te Perëndija. Neve na mësoj të 
bëhemi të mirë, të duhemi, të punojmë, të duam Shqipërinë.

Mirrni pjesë nga ky njeri përpara varrit të të cilil po rrimë me sytë të 
lotuar! Mbani mënt fjalëtë që na thosh, këshillatë që najepte'. Kijeni për 
shëmbllë se ish i mirë, i virtutshëm, vetijëmiër, shpirtrnirë, i ëmbël! Tek 
ai çdo njeri gjente një ndihmës, një këshillonjës, një baba.

0 shqipëtarë, në doni të nderoni kujtimin e këtij njeriu të math që po e 
qan sot e tërë Shqipërija, mbani mënt fjaoët e tij: Jeni të mirë, vetijpastrë, 
doni mëmëdhenë dhe gjuhënë tuaj!

U mbarua dhe shërbim'i fundit q'i bëmë këtij shqipëtari, të cilit i kemi 
detyrime të mëdha e të paharura sa të rrojë Shqipërija dhe gjuha shqipe. 
Tani, gjithkush ng'ata që kish ardhurë të vërë në gji të dheut trupn' e 
Naimit, merr nj'udhë për të kthyerë, po me kokë t'unjur e i mejtuarë.

Nga një breg kthejmë dhe një tjatër kokënë: ja se ku, atje tej, n'atë 
fshat më tej Ysqydarët, dy orë larg nga Stambolli, në Merdiven - Qoj, 
mbi një breg, atje janë të dy varret: Njëri i ri, tjatri bërë më 11-të të 
Vjeshtës të dytë 1892; n'ata varre janë mbuluar trupat e vdirshëm të dy 
vëllezërvet; atje në atë fshat të vogël, larg nga Shqipërija. larg nga er' e 
Shqipërisë flenë përjetë dy njerës të shtrenjtë për ne; larg nga ajo Shqipëri 
për të cilën rojtnë!

Po do të vijë dita - oh, - kemi shpresë të fortë - që do të lirohetë dhe do 
të lulëzojë Shqipëria, dhe ahere, do të shpihen eshtrat e këtyre dy vëllezërve 
në Shqipëri dhe t'u gëzohetë shpirti duke parë - qoftë pas vdekjes -
prodhimin r farësë që mbuallë me aqë dëshirë.

								Lumo Skëndo

Eren-Qoj 1900