28 Nanduer 1912

28 Nandor 1912
Shkeputur nga "Historia e Shqipnis" e Z. Tajar Zavalani
nga ballkoni i bashkis. N'at kohë ndodhi nji ngjarje tragjike, qi asht nJ'i njollë e zezë në historin tonë kombëtare. Nji mbrama, tue u kthye në shtëpi, mbasi kishte qenë i ftuemi për darkë i Esad Toptanit, Husein Riza Pasha u vra në mes të rrugës. Vrasësi ishte Osman Bali, nJeriu besnik i Esad Toptanit. Me sa di vet, nuk asht ba nji gjyq ose anketë zyrtare për të zbulue të vërtetën rreth kësaj vrasje tradhtare, pikërisht kur Europa mundohej me na ardhë në ndihmë. Por opinioni publik shqiptar dënoi moralisht Esad Toptanin dhe ngjarjet e mavonëshme e konfirmojnë kët dënim. Besohej se Esadi ishte marrë vesht tinez me Shkjaun për me i dorzue Shkodrën, tue sigurue përkrahjen e tij qi të bahej ai vet sundimtar i Shqipnis së Mesme. E vërteta asht se pak dit mbas vrasjes së Husein Riza Pashës, pikërisht me 21 prill 1913, Esad Toptani i dërgoi haber komandantit të Kral Nikollës se donte "me dorzue Shkodrën mbasi mungonte çdo gja". Marrëveshtja u nënshkrue po at dit afër mesnate. Prind Danilo hyni në Shkodër në krye të ushtëris malazeze me 24 prill, tue marrë çelsat e qytetit nga dora e Esad Pashës. Esad Toptani, jo vetem qi nuk u zue rob, por u lej'ue të largohej me nderime ushtarake në krye të divizionit të tij, ushtarë të rezervës ose "redif'. Ndërkaq, në Shkodër agj'entët e Kral Nikollës filluen me terrorizue civilat për me i detyrue të nënshkrueJ'në lutje drejtue fuqive të mëdha, tue kërkue qi të jetojnë ndën pushtetin e Shkjaut. Ata u gjetën përballë nji refuzurd unanim si nji mur kalaje. Autoritetet Austro-Hungare u pezmatuen dhe u merziten fort nga dorzimi i Shkodrës, pikërisht kur inidativa e tyne pritej rne përfundue me sukses. Por fakti i kryem i shkeljes së Shkodrës nga ushtërija malazeze nuk i ndihmoi Kral Nikollës, mbasi Europa i kishte kuptue		Faqe 232 dhelpnit e tij dhe nuk e merrte ma seriozisht. Viktimat dhe rrënimet e shkaktueme nga rrethimi, qi vazhdoi mase gjashtë muej, ishin me të vërtet të papërshkrueshme. Miss Durham, e dla hyni në Shkodër mbas ngritjes së rrethimit shkruen: "Shtëpijat e rrarshueme dhe dvilat e plagosun konfirmojnë protestimet e Konsujve dhe të Arqipeshkvit, se bombardimet e artileris malazeze synojshin me shfarue popullatën dvile. Gjylet e topave kishin ra mbi shkollat, kishat, spitalet dhe konsullatat, në vënd qi me u dreJ'tue kundër kalas dhe kazermave. Katedrales nuk i kishte mbetë asnji grimë prej shkëlqimit të maparshëm ... Në shtëpijat ma të vorfna banorët ishin shtrie përtokë, në pikën e fundit të mizenes. Të rrethuemit nuk kishin lanë gja të gjallë pa hangër: breshka, bretkoca, kërmij, uriqe ... Disa kishin hangër edhe barishte pak a shum helmuese, ose kishin dashtë me gatue bukë me farë lini... Pashë nji burrë qi u rrëzue në rrugë dhe vdiq sakaq; më takoi me i dhanë ushqim nji fëmije qi dukej si skelet."* Kjo gjendje do të kishte vazhdue derisa të mos mbetej njeri g)allë në Shkodër, sikur okupadoni i ushtëris malazeze të mos kishte marrë fund mbrenda pak ditve. Për fat të mirë, fuqit e mëdha ngulën kambë kët herë, qi vendimi i tyne të zbatohej pa u impresionue nga "triumfi i armëve malazeze". Fletorja Times propozoi qi Shkodra të okupohej nga nji kontingjent i flotës ndërkombëtare, garumbullue në urnat e Adriatikut. Përballë qëndrimit unanim të fuqive europiane, Kral Nikollës nuk i mbetej rrugë tjetër veçse me u përulë. Komandant i forcës ndërkombëtare Vice- Admirali britanik Burney muer Shkodrën 1. Miss Edith Durham - The Struggle for Scutari, p.280.
		Faqe ne vazhdim